Publicaties

Een onderzoek van Ludmila Praslova, Ph.D., SHRM-SCP, Âû toont aan dat eerlijkheid van autistische werknemers niet altijd wordt beloond, maar vaak zelfs wordt gestraft, en dat hierdoor carrièrekansen wegvallen.Vanuit mijn onderzoeken naar discriminatie, maar ook van andere onderzoeken naar discriminatie, kan ik de volgende oorzaken aanwijzen, die onder meer de werkloosheid van neurodivergenten hoog houden:- De Nederlandse Arbeidsinspectie heeft geen bevoegdheden gericht op de beoordeling van preventief beleid om arbeidsmarktdiscriminatie te voorkomen.- Het rekening houden met de behoeften van een individu om diens gezondheid te beschermen wordt vaak gezien als optie en als onderdeel van beleidsvrijheid die instanties hebben. Ingrijpen door inspecties en rechters gebeurt dan ook zelden, en vaak pas als de 'bom is gebarsten'. Ook wordt bijvoorbeeld de implementatie van het VN-verdrag Handicap vaak vertaald in 'actielijnen', maar niet in wetten die kunnen worden gehandhaafd.- "Maatregelen kosten moeite en geld." Ja, dit hoor ik vaak, en er wordt regelmatig bezuinigd op bijvoorbeeld zorg, onderwijs en rechtsbijstand. En ik roep het nogmaals: niets doen kost ook geld. Zo bleek uit een rapport van Balans, vereniging voor ouders dat de gemiddelde maatschappelijke kosten voor gezin en samenleving al gauw tussen de € 50.000 en € 100.000 bedragen pér kind dat niet naar school kan. Maar deze schade komt niet voor in begrotingscijfers van het kabinet en van colleges van burgemeester en wethouders.- Hoe ben je "inclusief" of "toegankelijk"? Dit soort termen in wetten of beleidsnota's lopen vaak risico om vooral open normen te worden, waar mensen in de praktijk vaak weinig aan hebben. En over deze term blijken vaak misverstanden te ontstaan.Wat mijns inziens het meest nodig is, om de mensenrechten van neurodivergenten (maar dat geldt eigenlijk voor iedereen) te versterken, is een visie met effectieve middelen waar de hele samenleving in meegenomen wordt. Dat de hele samenleving het belang inziet van bijvoorbeeld beter voor elkaar zorgen. En vooral dat termen als inclusief en toegankelijk concrete inhoud krijgen die makkelijk toegankelijk en leesbaar is, zodat men er ook echt mee aan de slag kan.

Mooi dat er zo nu en dan ook dit soort positieve artikelen verschijnen, waarin aandacht wordt gegeven aan:- frisse ideeën en bredere creativiteit;- verschillen die een team sterk maken en de veerkracht vergroten;- unieke kwaliteiten;- hechtere teams.In het neurodiversiteit artikel van Nationale-Nederlanden aangegeven dat bedrijven die ruimte maken voor die verschillen, daar dubbel en dwars de vruchten van plukken, omdat het leidt tot meer creativiteit, betere beslissingen en een werkcultuur waarin iedereen meetelt (link: https://lnkd.in/eriwc7N6).En check ook de laatste twee alinea's: Wat kun je als werkgever doen? Het begint met bewustzijn. Laat managers en collega’s weten wat neurodiversiteit is en hoe het zich kan uiten. Inspirerende verhalen helpen om het onderwerp tastbaar te maken. Daarna komt het praktische stuk. Misschien heeft iemand baat bij flexibele werktijden, een rustige werkplek of meer visuele hulpmiddelen in plaats van ellenlange teksten. Kleine aanpassingen maken vaak een groot verschil in hoe iemand presteert en zich voelt. En vergeet de bedrijfscultuur niet. Een werkplek waar het normaal is om vragen te stellen, feedback te geven en te praten over wat je nodig hebt, zorgt dat mensen zichzelf durven zijn. Dat is precies wanneer die unieke talenten het beste tot hun recht komen. De motor voor groei Bedrijven die neurodiversiteit echt omarmen, merken dat het niet alleen goed is voor hun mensen, maar ook voor de cijfers. Je krijgt meer creativiteit, een bredere blik en hechtere teams. En misschien nog wel het belangrijkst: je laat zien dat er niet één ‘juiste’ manier van werken bestaat. Iedere werknemer voelt zich veilig om iets toe te voegen en dat komt iedereen ten goede. Laat je dus niet afschrikken door mensen die anders denken dan jij. Zie het als een kans om je team te versterken en om nieuwe inzichten binnen te halen die je zelf wellicht zou missen. Juist die onderlinge verschillen kunnen een team sterker maken en wie weet is dat wel precies wat je organisatie nodig heeft om te groeien.Cool toch? Helaas is de bittere realiteit dat in meerdere landen waarvan ik cijfers heb gelezen, tussen de 50% en 80% van de neurodivergenten werkloos is door een ontoegankelijke arbeidsmarkt, en de druk om er op beleidsniveau wat aan te doen is laag. Hierom wil ik voor de app SpectrumAssist een vacaturebank ontwikkelen met neurodivergentie-vriendelijke beroepen (enquête kun je nog steeds invullen via https://lnkd.in/eEHMursm).Ook doe ik om de druk op te voeren onderzoek naar discriminatie die neurodivergenten meemaken en heb er zelfs een e-book over geschreven die je kunt kopen via https://lnkd.in/erv4ypsc.https://lnkd.in/ehwbvTGX

“De kater komt later”Deze zin sprak ik ooit uit toen iemand aan mij vroeg waarom ik niet echt moeite doe om mijn autisme te verbergen. En aangezien ik nu een e-book heb uitgebracht, dacht ik: laat ik nu maar een aantal inzichten delen die ik heb opgedaan.Laat ik beginnen door te vertellen over maskeren. Maskeren is een strategie die vaak wordt toegepast om sociaal geaccepteerd te worden (en dus discriminatie te voorkomen). Maar, helpt dat? Ongeveer de helft van de respondenten van mijn enquête gaf aan zo veel mogelijk te maskeren. Toen ik voor een aantal tabellen waarin ik mensen die veel maskeren apart heb genoemd, deed ik de volgende inzichten op:- qua aantallen keren dat iemand vanwege diens neurodivergentie wordt gediscrimineerd, lijkt het nauwelijks wat uit te maken;- bij discriminatie tijdens de sollicitatie kan het maskeren helpen, net als bij stigmatisering. Daar tegenover staat dat discriminatie op het werk en uitval dan weer vaker voorkomen (bedoelde ik met de uitspraak waar ik dit bericht mee begon). Bij respondenten in de Wajong of het doelgroepenregister zag ik vergelijkbare verschillen met de rest (vaker gediscrimineerd bij sollicitaties, maar minder uitval).Zelf ben ik niet echt een kei in het maskeren (ik kan en wil dat meestal ook niet, dus doe dat dan ook niet, wat onder mede-neurodivergenten wel eens met jaloezie wordt ontvangen) en word ik vaak omschreven als iemand zonder filter en vind ik dat ook een heerlijke eigenschap. Maar ik kan me ook heel goed voorstellen, op basis van verhalen die ik van mensen die wel veel maskeren heb gehoord, dat zij dat als overlevingsstrategie kiezen. Je zit dan ook wel in een dubio, want je wilt zowel discriminatie tegengaan, maar ruzies en gezondheidsklachten ook tegengaan. En hoe gaat een buitenstaander er op een gepaste manier mee om?

De respondenten van mijn enquête die op het basis- en voortgezet speciaal onderwijs hebben gezeten, lieten mij echter zien dat het (voortgezet) speciaal onderwijs allesbehalve vrij is van problemen. Slechts 55,6% van de respondenten die op het SO en SBO hebben gezeten, heeft daar geen problemen ervaren, tegenover 49,2% van de respondenten dat op het regulier basisonderwijs heeft gezeten. Op het voortgezet onderwijs is het 43,4% van de respondenten dat geen problemen heeft ervaren op het VSO, en 38,4% van de respondenten aan het regulier voortgezet onderwijs dat daar geen problemen heeft ervaren. Bij het mbo, het hbo en het wo zijn de verschillen een flink stuk groter (zie grafieken).Als ik terugblik op mijn eigen ervaringen: toen ik mij aanmeldde voor een traject bij EEGA Plus, werd ik eerst onderzocht op wat ik leuk vind, wat ik kan, wat voor begeleiding ik nodig heb en andere dingen die ik nodig heb om goed te kunnen functioneren. Op basis daarvan werd lesmateriaal ingekocht, en kreeg ik ook trainingen over o.a. coping, sociale vaardigheden, en nog veel meer. Dit maakte wel dat ik goed voorbereid aan een opleiding kon beginnen. Ik heb mij daar ook weer laten testen als voorbereiding op mijn studie hbo rechten aan het NTI. Extra voordeel van een alternatieve studievorm is dat je meer vrijheid hebt om het in je eigen tempo te doen. Het is uiteraard wel belangrijk dat, als er belangrijke informatie wordt ontdekt, hier ook mee gedaan wordt wat goed is, en dat gebeurt helaas ook niet altijd.Recent kwam er een andere gedachte in mij op: wat als dit onderzoek dat door EEGA Plus bij mij werd gedaan aan ieder leerling in het voortgezet onderwijs wordt aangeboden? Zouden we hiermee meer uitval en keuzespijt (en de bijkomende financiële en maatschappelijke kosten) kunnen voorkomen? Ik heb dit idee inmiddels aangekaart bij het Expertisecentrum Inclusief Onderwijs en LBVSO

Ik ben onderzoek gaan doen naar discriminatie van neurodivergente mensen met als doel beleidsmakers bewust te maken van dit probleem, zodat ze er meer tegen kunnen optreden. Dit komt doordat ik onder andere zie dat in Nederland bijna elke vragenronde in het parlement begint met een verwijzing naar een nieuwsitem, en ik zie dat berichten over discriminatie (die de aandacht voor dit onderwerp beïnvloeden) bepaalde kwesties wel noemen, maar niet expliciet benoemen.

Op maandag 8 december gaf Veronika Duwel een presentatie over haar persoonlijke ervaringen als neurodivergent persoon in de academische wereld aan de Inholland Hogeschool in Amsterdam.

Deze zin kwam ik ooit tegen op Facebook in een reactie op een interview met Koen Bruning door de Volkskrant. En ik reageerde er meteen op door te schrijven dat ik vind dat dit uitgaat van een hele eenzijdige blik op deze mensen, en dat ik als iemand met autisme ook veel aan te merken heb op de maatschappij, zoals dat we geen rekening met elkaar houden, een prestatiedruk die de mentale gezondheid van mensen schaadt en afspraken en beloftes vaak niet worden nagekomen. Mijn ietwat afwijkende werkwijze was ooit voor iemand aanleiding om aan mij te vragen: Hans, hoe is het voor jou om te werken met mensen met een beperking?En nu kun je denken: “Hans, hij spoort niet, geef je hem niet onevenredig veel aandacht?” Nou, nee, want hij is helaas niet de enige die zo denkt. Even wat cijfers:- 60% van de mensen met autisme in Nederland heeft geen baan- 71% meent dat mensen met autisme geen gelijke behandeling krijgen en ervaart discriminatie in ten minste één levensdomein- 65% van de autistische volwassenen voelt zich gedwongen hun diagnose (selectief) te verbergen- 68% van de patiënten in de GGZ voelt zich juist door hun hulpverleners gestigmatiseerd- 66% van de studies wijst erop dat zorgverleners niet verschillen van het algemene publiek in hun negatieve verwachtingen van mensen met autisme.Bovenstaande cijfers zijn schokkend. Maar wat doen we eraan? Dit is moeilijker dan je denkt, vrees ik. Want al deze cijfers komen van specifieke websites over autisme, in rapporten over discriminatie worden ze niet behandeld of ondergesneeuwd. In inclusiecampagnes is autisme afwezig. En ook zijn wij als samenleving niet gewend om er rekening mee te houden, of erkennen we het nut van dergelijke behoeften niet.En die man waar ik het gisteren mee aan de stok had vroeg om wetenschappelijk onderzoek waaruit blijkt dat Asperger geen mentaal gebrek is. Echter, is er een enorme kloof tussen mensen met autisme en de wetenschap, aldus de Rijksuniversiteit Groningen (bron: https://lnkd.in/eyVC4PZm). De meeste onderzoeken gaan naar hoe de hersenen van mensen in elkaar zitten en wat de (biologische) oorzaken ervan zijn. Ook hebben de psychiaters Hans Asperger en Leo Kanner veel invloed gehad op de wetenschap én het beeld in de maatschappij richting mensen met autisme, en zij zagen autisme als een beperking. De ABA-therapieën om autisme te ‘genezen’ zijn in de praktijk martelmethoden zoals dat fladderen met opsluiting wordt bestraft, om het af te leren.Onderzoek naar hoe de maatschappij het beste voor ons ingericht kan worden en hoe wij het beste onze levens kunnen leven worden veel minder gedaan, iets wat veel mensen met autisme veel meer onderzocht willen zien.

Van reactief naar proactief“Het Nederlandse zorgstelsel is reactief ingesteld, in plaats van proactief.” Deze zin hoorde ik ooit in een rondetafelgesprek in de Tweede Kamer.En dit is een groter probleem dat we denken. Zeker als we naar bijvoorbeeld begrotingen kijken, zien we alleen maar de (vermoedelijke) bedragen. Maar wat we vergeten is dat bijvoorbeeld bezuinigingen op de zorg vaak kunnen leiden tot bijkomende kosten, die je vaak niet ziet in die begrotingen. Maar ze zijn er wel. Om hoeveel kosten gaat het? Over de kosten van ontoegankelijk onderwijs weet ik dat die tussen de € 50.000 en de € 100.000 bedragen pér kind dat niet naar school kan. Kosten die komen doordat bijvoorbeeld ouders minder werken, uitkeringen en ander overheidshandelen.Met de zoveelste bezuiniging op het onderwijs en het zoveelste fooitje om met een veel te laag bedrag mensen aan het werk te helpen, zelfs in een tijd waarin veel wordt geklaagd over personeelstekort, houdt het demissionaire kabinet dit denken in stand. Maar dit is niet langer houdbaar en vraagt om lef. Ik snap wel dat veel politici er huiverig van worden. Zo werd in de begroting van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid voor het jaar 2023 € 8 miljoen ter beschikking gesteld aan gemeenten om mensen met een arbeidsbeperking aan het werk te helpen. Volgens de monitor arbeidsparticipatie arbeidsbeperkten van het UWV waren er rond die tijd ongeveer 100.000 mensen uit de Wajong, de WIA en het doelgroepenregister beschikbaar voor werk. Daar mag wat mij betreft wel een miljard voor worden vrijgemaakt. Veel? Ja, maar personeelstekort bestrijden en emancipatie bevorderen mogen wel wat kosten van mij. Bovendien vallen andere kosten juist dan weer weg en krijgt de Staat ook weer inkomsten. En dus is die € 1 miljard toch veel minder erg. Klinkt alsof ik mensen nu behandel als een zak geld, maar ik doe dit omdat ik ook mensen die zich verschuilen achter “er is te weinig geld” wil gaan prikkelen om hun manier van denken te veranderen.Goedkoop is duurkoop.Gelukkig zijn er mensen die het belang van proactief optreden wél inzien. Zo maken werkgevers in toenemende mate gebruik van arbeidspsychologen om de gezondheid van hun werknemers beter te verzorgen en verzuim tegen te gaan, onder meer omdat de wachtlijsten voor hulp lang zijn, en mensen met een burn-out vaak ook lang wegblijven.Met de app SpectrumAssist wil ik daar ook een bijdrage aan leveren. Dit door ervoor te zorgen dat werkgever en werknemer snel de informatie kunnen krijgen die in hun persoonlijke situatie van belang is (bijvoorbeeld tips over het onderlinge contact en vroegsignalering). Ook willen wij gebruikers helpen om snel te verwijzen naar de juiste hulpverlener zodat de juiste type hulp sneller verleend kan worden.

Beste media,

Nederlanders komen steeds meer onder mentale druk te staan, waarschuwt de Raad voor Volksgezondheid & Samenleving (RVS). Volgens de Raad "leven we in een 'hypernerveuze samenleving' waarin prestatiedruk, versnelling en individualisme zijn doorgeschoten en het welzijn van jong en oud ernstig bedreigen".De RVS pleit dan ook voor een systeemverandering, waarbij meer ruimte is voor ontspanning. Maar dat is helaas makkelijker gezegd dan gedaan.“Praat erover”, hoor ik mensen vaak zeggen. Maar zelfs dát is makkelijker gezegd dan gedaan. Ik heb meermaals gehoord “ik kan geen tijd voor je vrijmaken, want ik heb het druk”. Maar ook heb ik met vrienden uitgebreider gesproken over de situaties die zorgen voor mentale druk en een potentiële burn-out. Maar dan hoor ik van de andere kant dat zij onder druk staan van met name werkgevers van “je móet dit, of anders…”. En een baan opzeggen brengt risico’s met zich mee (burn-outs ook, maar iemand die onder druk gezet wordt, heeft geen ruimte om daaraan te denken, weet ik uit eigen ervaring).Doordat ik met mijn persoonlijke ervaringen goed weet wat het belang is van mij uitspreken en hoe ik het belang kan overbrengen, sta ik ook sterker in mijn schoenen als ik dat doe, en jaag ik door ongefilterd mijzelf te zijn degenen die slecht zijn voor mij sneller weg. En ook heb ik meermaals op manosphere-uitspraken als dat mannen niet moeten huilen en door moeten werken gereageerd door te schrijven dat deze mentaliteit gif is voor de mentale gezondheid van mannen.Maar ik snap ook wel dat veel anderen er meer moeite mee hebben. Zo heb ik in een enquête gevraagd of mensen zelf weten wat ze kunnen doen als hen onrecht wordt aangedaan wordt. 60,4% van de mensen die dat meestal weet, gaf aan dat ze desondanks meestal niet krijgen wat ze nodig hebben.Toen ik in de enquête vroeg wat mogelijke oplossingen zijn tegen discriminatie op basis van neurodivergentie, was de aandacht voor de mentale gezondheid de meest populaire (69,9%).En ja, ik heb het zelf ooit ook meegemaakt. Ik heb een stage moeten doorstaan waarin ik agressief werd behandeld als ik een fout maakte. En toen ik en mijn vader ons erover uitspraken, kregen we te horen dat dit de verantwoordelijkheid van de werkgever is, en ik hierdoor ongeremd schade toegebracht kon worden.Wat volgens mij het grote probleem is, is dat zorg voor iemands fysieke en mentale gezondheid vaak als optie wordt gezien, en niet als prioriteit, laat staan dat de zorg voor de gezondheid van werknemers iets is dat met sancties en herstelopdrachten wordt gehandhaafd door de Nederlandse Arbeidsinspectie.Met de app SpectrumAssist wil ik onder meer vroegsignalering makkelijker maken, en het werkgevers makkelijker maken om te zorgen voor de mentale gezondheid van werknemers, net als het voorlichten van werkgevers over het belang van de voorgestelde maatregelen.

“Wajongers korten op hun uitkering maakt niet dat ze meer gaan werken” kopt Trouw. En eerlijk, ik lees niets nieuws. Hier een aantal uitspraken:“En juist die beperking, zo blijkt uit de evaluatie, maakt dat ze niet echt kúnnen reageren op een financiële prikkel, zoals verlaging van hun uitkering.”“Als ze het idee hebben dat ze kunnen werken, doen ze dat al zo veel mogelijk.”“Als ze meer gingen werken, werden ze vaak ziek of overspannen en vielen uit, omdat ze over hun grenzen heengingen.”“Wat wel helpt: kijk eens naar wat mensen nodig hebben om te kunnen werken,”Naast dat kwetsbaren in het algemeen een groter risico lopen op wantrouwen en vijandigheid, gaat er in mijn ogen nog iets fout. Hier is sprake van indirecte en institutionele discriminatie (wat in meerdere verdragen die Nederland heeft geratificeerd is verboden), en dat wordt niet herkend als zodanig, laat staan dat autoriteiten herstelmaatregelen gaan opleggen. Hierom wil ik lesboeken schrijven en cursussen vormgeven voor ambtenaren over onder meer institutionele en indirecte discriminatie op basis van neurodivergentie, wat ook een reactie is op de eis van 63,1% van de respondenten op mijn laatste enquête om niet meer toe te staan dat ambtenaren beleid maken over neurodivergenten zonder kennis te hebben over neurodivergentie, iets waarvan uit een steekproef blijkt dat ongeveer driekwart van de gemeenten niet bezig is om dit te voorkomen. Recent hoorde ik van Soumia Aboutaleb de uitspraak “er zijn mensen die voor ons bepalen, die ons niet kennen.”Uit de meest recente Monitor Arbeidsparticipatie Arbeidsbeperkten van het UWV Onbeperkt@UWV blijkt dat ongeveer 100.000 Nederlanders in de WGA, WIA en de Wajong in staat is om te werken, maar niet werkt. Zelfs in een tijd van enorm personeelstekort en stijgende uitval wordt er veel te weinig mee gedaan. En dan hebben we het nog niet gehad over dat er veel mensen zijn die willen werken, maar nergens aan de slag kunnen omdat werkgevers hen niet willen ontvangen vanwege bureaucratie, vooroordelen, een gebrek aan bereidheid om rekening te houden met hun behoeften en een gebrek aan een ‘klik’.

Fabian Franciscus heeft op 30 september 2025 de petitie “Stop discriminatie op grond van neurodiversiteit” aangeboden aan de Tweede Kamer en eist dat discriminatie op basis van neurodiversiteit en psychische uitdagingen toe te voegen aan artikel 1 van de Grondwet en de uitwerking ervan in andere wetgeving en (media)beleid.Uiteraard heb ik deze petitie mede ondertekend en gedeeld. Sterker nog, in 2019 bood ik ook een petitie aan, toen specifiek over de toegang tot het hoger onderwijs voor autistische studenten, want ik ben ooit zelf vastgelopen.Maar hoe doe je dat góed als politicus? Mij is, onder meer door zelf voor politici te hebben gewerkt, de volgende dingen opgevallen:- Iedere set Kamervragen begint met “Bent u bekend met het artikel …?” Dit laat zien dat het nieuws een belangrijke rol heeft in het informeren van Kamerleden. En laat het nou net zo zijn dat in rapporten, beleidsstukken en berichten over discriminatie en inclusie nooit expliciet iets wordt gezegd over neurodivergenten en de problemen die wij ervaren. Dit zorgt ervoor dat de druk om voor neurodivergenten op te komen laag blijft.- In een rapport over de naleving van het VN-verdrag Handicap las ik ooit de zin “De plicht om algemene toegankelijkheid te garanderen is niets meer dan een vage inspanningsplicht die moeilijk vertaalbaar is in concrete situaties.” Deze fout wordt helaas vaak gemaakt in wetsvoorstellen en soms worden ze aangenomen voordat dit probleem is opgelost.Zaak dat er ook echt aan wat wordt gedaan! Daarom wil ik mij de komende jaren inzetten voor het vergroten van kennis en inzicht hierover door zelf veel onderzoek te doen, zodat onder meer politici en ambtenaren ook kunnen werken aan betere wetgeving en beleid om Nederland inclusiever te maken en discriminatie aan te pakken.